ΣΙΑΤΙΣΤΑ - Γεράνεια
H αρχοντική Σιάτιστα ( 5.500 κάτοικοι), η οποία είναι κτισμένη σε υψόμετρο 950 μ. στο βουνό Βέλια, προέκταση της οροσειράς Άσκιου ή Σινιάτσικου Όρους. Είναι η πρωτεύουσα του Δήμου Βοϊου και έχει όλες τις υπηρεσίες. Είναι επίσης, έδρα της Ιεράς Μητροπόλεως Σισανίου και Σιατίστης.
Ας την δούμε στον χάρτη. Βρίσκεται στον Ν.Κοζάνης και απέχει 28 χλμ. από την πόλη της Κοζάνης και 130 χλμ. από την Θεσσαλονίκη.
Είναι δίπλα στην Εγνατία οδό.
Είναι χωρισμένη σε δύο πανέμορφους και γραφικούς οικισμούς. Στο κάτω μέρος της είναι η Γεράνεια, ο παλαιότερος οικισμός
και στο πάνω μέρος ψηλότερα, είναι η Χώρα, μεταγενέστερος οικισμός. Χαρακτηριστικό κοινό γνώρισμα και των δύο οικισμών, είναι τα πανύψηλα καμπαναριά τους. Το, της Γεράνειας είναι μεταγενέστερο.
Με την είσοδο μας στην Σιάτιστα, βρήκαμε ένα γραφείο τουριστικών πληροφοριών, όπου μας εφοδίασαν με κατατοπιστικά φυλλάδια. Έξω δε απ αυτό, υπήρχε ένας πίνακας με φωτογραφίες και ονόματα, από τα αξιοθέατα του τόπου. Πολύ οργανωμένοι!
Πιθανολογείται ότι η Σιάτιστα ιδρύθηκε μετά τον 15ο αιώνα, μετά την κατάκτηση των Τούρκων, όταν πολλοί Χριστιανοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα χωριά τους και να καταφύγουν σε βραχώδη υψώματα. Έτσι δημιουργήθηκε η Σιάτιστα και η συνοικία Γεράνεια.
Αλλά και οι κάτοικοι των γύρω χωριών, κατέφυγαν εκεί κι έτσι δημιουργήθηκε και η Χώρα.
Αργότερα το 1612 ήρθαν κι άλλοι Έλληνες μετανάστες από διάφορα μέρη της Ελλάδας.
Κατευθυνθήκαμε με το αυτοκίνητο προς την κεντρική πλατεία της Γεράνειας, αλλά επειδή είχε κίνηση, ανεβήκαμε λίγο παραπάνω και παρκάραμε μπροστά στο ΚΑΠΗ της Σιάτιστας. Εξαιρετική ήταν η θέα στο γυμνό βουνό!
Και να το πρώτο αρχοντικό μπροστά μας, εντυπωσιακό, ζωγραφισμένο, μοναδικό δείγμα Μακεδονικής αρχιτεκτονικής! Είναι το αρχοντικό του Ζαμάνη, καθηγητή φιλολόγου του Πανεπιστημίου Αθηνών, που γεννήθηκε το 1874 και τιμήθηκε με τον αργυρό και χρυσό Σταυρό του τάγματος του Γεωργίου του Α΄.
Ήταν μισογκρεμισμένο,όταν το αγόρασε και το αναστήλωσε η οικογένεια της κ.Πατρώνα-Τάτη. Διαμένουν οι ίδιοι εδώ.
Ήταν και η γατούλα τους εκεί :)
Από τα μέσα του 17ου αιώνα, μέχρι και αρχές του 19ου, η Σιάτιστα γνώρισε μία τεράστια οικονομική ανάπτυξη. Πραματευτάδες, αγωγιάτες,έμποροι, μετέφεραν δέρματα, γουναρικά, βαμβάκι και διάφορα άλλα προϊόντα στις αγορές της Βενετίας, Τριέστης, Βουκουρεστίου και Βιέννης.
Εισήγαγαν δε μεταξωτά υφάσματα, κρύσταλλα, πορσελάνες, κοσμήματα.
Εξ αιτίας του πλούτου της,η Σιάτιστα ονομαζόταν και Φλωροχώρι! Οι κάτοικοι πλούτισαν, αλλά μετέφεραν τα πλούτη τους στην πατρίδα τους!!!!! Έκτισαν θαυμάσια και περίτεχνα αρχοντικά και πολλά σχολεία. Γι αυτό και η Σιάτιστα αναδείχθηκε ως ένα από τα σπουδαιότερα εκπαιδευτικά κέντρα της Μακεδονίας!
Ο φακός μου αποτυπώνει ένα ακόμα παλιό σπίτι
Όπως κατεβαίνουμε πεζή προς την πλατεία της Γεράνειας, αριστερά μας είναι η εκκλησία των Ταξιαρχών. Την έκτισε το 1798 ο ιερομόναχος και διδάσκαλος Ιωνάς, Σιατιστινός, ο οποίος ενώ καταγόταν από πλούσια αρχοντική οικογένεια, διέθεσε την περιουσία του για να κτίσει αυτόν τον Ναό! Δυστυχώς ήταν κλειστός και δεν μπορέσαμε να δούμε την αγιογράφηση του.
Και να το, ύψους 25 μ. εξάγωνο, με πελεκητές πέτρες, καμπαναριό του 1862.Κτίστηκε από Ζουπανιώτες μαστόρους (από τον Πεντάλοφο Κοζάνης). Ανήκει στον Ιερό Ναό της Αγίας Παρασκευής και Αγίας Αικατερίνης, που κτίστηκε το 1677.
Η εικόνα της Αγίας Παρασκευής
Η είσοδος
Εξωτερικά ο Ναός μοιάζει σαν ένα μακρόστενο σπίτι. Υπάρχει βέβαια αγιογράφηση στους εξωτερικούς τοίχους.
Το καμπαναριό, όπως φαίνεται μέσα από τον αυλόγυρο, στον οποίο κάποτε υπήρχαν πολλά κελιά με μοναχούς.
Πηγαίνουμε προς την είσοδο του Ναού της Αγίας Παρασκευής, θαυμάζοντας την αγιογράφηση των εξωτερικών τοίχων.
Στις επόμενες φωτογραφίες βλέπουμε την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας που ονομάζεται "αερική", έχει δε ένθεν και ένθεν δύο αγγέλους. Είναι μια τοιχογραφία Βυζαντινής τέχνης.
Η εκκλησία ήταν κλειδωμένη και ρωτώντας βρήκαμε μια θαυμάσια νεαρή κυρία, εθελόντρια ξεναγό!!!
Με χαμόγελο, με περίσσια ευγένεια και προθυμία τηλεφώνησε αμέσως σε ένα συνάδελφο-εθελοντή, ο οποίος ήρθε με την ίδια χαρά, προθυμία και ευγένεια, φέρνοντας τα κλειδιά του Ναού. Ήταν μέλη μιας εθελοντικής ομάδας της Σιάτιστας.
Άφησαν και οι δύο τις ενασχολήσεις τους και μας ξενάγησαν στο εσωτερικό της Αγίας Παρασκευής. Και το έκαναν με την ψυχή τους, επί πολύ ώρα, με πολύτιμες για μας λεπτομέρειες και πληροφορίες.
Αυτή είναι η αγάπη προς την πατρίδα, αυτή είναι η αληθινή Ελληνική φιλοξενία.
Και οι Σιατιστινοί, αγαπούν ΠΟΛΥ τον τόπο τους, θα το δείτε σε κάθε σας βήμα.
Με χαρά σας παρουσιάζω την κ.Περιστέρα Μάνιου και τον κ.Χρήστο Καρακουλάκη!
Η ξενάγηση στην εκκλησία έγινε από τον κ. Χρήστο Καρακουλάκη.
Η είσοδος στον Ναό
Είναι θολωτή με τρούλους και αψίδες!
Το τέμπλο, ο δεσποτικός θρόνος, ο άμβωνας και το προσκυνητάρι είναι έργα εξαιρετικής Γιαννιώτικης ξυλογλυπτικής τέχνης και επιχρυσωμένα! Τα σκαλιστά στο τέμπλο παρουσιάζουν την άμπελο.
Λέγεται ότι 18 χρόνια χρειάστηκαν οι τεχνίτες για την αποπεράτωση του έργου τους!
Την προσοχή μας τραβούν οι δύο εξαιρετικοί πολυέλαιοι, ο μεγάλος, ορειχάλκινος από την Περσία και ο μικρότερος, κρυστάλλινος από την Βιέννη!
Οι δεσποτικές εικόνες είναι Κρητικής Σχολής με στοιχεία μπαρόκ και είναι έργα του Χανιώτη αγιογράφου Θεοδώρου Πουλάκη, ο οποίος σπούδασε επί δέκα χρόνια στην Βιέννη και επηρεάστηκε από την τεχνική του μπαρόκ.
Το επάνω μέρος του Ναού, είναι κλασσικά αγιογραφημένο, το κάτω μέρος όμως,που αγιογραφήθηκε μεταγενεστέρως, έχει πιο λαϊκή αγιογράφηση, με ζωηρά χρώματα.
Η εικόνα της Αγίας Παρασκευής, δείχνει την Αγία με αργυρό περίβλημα και γύρω της εικόνες από το μαρτύριο της μέχρι την Κοίμηση της.
Συνεχίζουμε με εικόνες
Μέσα και δεξιά του Ιερού, βρίσκεται μία κρύπτη με έναν ειδικό αεραγωγό, που χρησίμευε ως κρυψώνας από τις επιδρομές των Τουρκαλβανών και μάλιστα θρυλείται ότι λειτούργησε και ως κρυφό σχολειό.
Στο Ιερό επίσης φυλάσσεται ένα σπάνιο κειμήλιο, ένας υφασμάτινος χάρτης της Ιερουσαλήμ. Και οι Σιατιστινοί για να τον προστατεύσουν, τον κάλυψαν με ένα κομμάτι δέρματος σκαλισμένο στο χέρι.
Λεπτομέρειες από τον Ιερό Ναό
Η εικόνα της Αγίας Παρασκευής μαζί με την Αγία Αικατερίνη, αγιογραφήθηκε το 1740
Και τώρα θα ανεβούμε αυτά τα ψηλά σκαλοπάτια για να επισκεφθούμε τον γυναικωνίτη της Αγίας Παρασκευής.
Η είσοδος του γυναικωνίτη
Υπάρχει ένα πλέγμα Οθωμανικού τύπου, που προφύλασσε τις γυναίκες από τα βλέμματα των ανδρών, που ήταν στον κυρίως Ναό.
Μπορούσαν να βλέπουν μέσα από το καφασωτό, αλλά όχι να τις βλέπουν.
Περίμεναν υπομονητικά να φύγουν οι άντρες και μετά να κοινωνήσουν. Ή ερχόταν ο ιερέας και τις κοινωνούσε στον γυναικωνίτη.
Επειδή οι άντρες έλειπαν στο εξωτερικό για μεγάλα χρονικά διαστήματα, η γυναίκα ήταν αυτή που κρατούσε το σπίτι και κανόνιζε και τα οικονομικά της οικογένειας. Έπρεπε να σέβονται τον εαυτό τους και να μη δινουν το παραμικρό δικαίωμα.
Στον γυναικωνίτη υπάρχει ξύλινη πόρτα που απ αυτήν έμπαιναν και έφευγαν οι γυναίκες στην εκκλησία.
Πάνω στο πλέγμα η εικόνα της Παναγίας είναι έργο του Θ.Πουλάκη.
Ο γυναικωνίτης φημίζεται για τους πολλούς τρούλους του, όπου υπάρχουν εικόνες από την ζωή του Χριστού, από την ζωή και την αποκάλυψη του Ιωάννου και από την Παλαιά Διαθήκη.
Στην επόμενη φωτογραφία, στον τρούλο, βλέπουμε την Βασιλεία των Ουρανών, τον Χριστό που κάθεται πάνω σε ουράνιο τόξο, που απεικονίζεται με τρεις γραμμές και γύρω του εξαπτέρυγα.
Το πιο ξακουστό όμως κομμάτι της αγιογράφησης της Αγίας Παρασκευής, είναι το γενεαλογικό δέντρο του Ιησού, αρχίζοντας από τον προπάτορα Ιεσσαί.
Το πιο πρωτότυπο όμως είναι ότι τον Ιεσσαί πλαισιώνουν αρχαίοι Έλληνες σοφοί, με την σειρά, ο Πλούταρχος, ο Αριστοτέλης, ο Σόλων, ο Θουκυδίδης, ο Πλάτωνας και η Σίβυλλα, της οποίας οι χρησμοί ήταν ξακουστοί. Είχε μάλιστα μαντέψει την έλευση του Χριστού.
Εδώ βλέπουμε ένα συγκερασμό της θρησκείας με το πνεύμα και με την άνθηση των γραμμάτων. Η ίδια απεικόνιση υπάρχει και σε ένα εξωκκλήσι του 1701, στον Προφήτη Ηλία της Σιάτιστας.
Ένας άλλος σημαντικός λόγος ήταν η επιθυμία των Σιατιστινών, να μην ξεχαστεί η ιστορία της Ελλάδας μέσα στην Τουρκοκρατία. Όποιος έβλεπε τους αρχαίους σοφούς, θυμόταν τις ρίζες του. Έτσι κρατούσαν την ιστορία ζωντανή.
Στο μέσον του γυναικωνίτη, υπάρχει μία κλειστή κολυμβήθρα όπου γινόταν οι βαπτίσεις. Ούτως ή άλλως κατά την βάπτιση, ο πατέρας στεκόταν έξω από τον Ναό και περίμενε να του αναγγείλουν τα παιδάκια το όνομα. Αυτό γινόταν και γίνεται ακόμα.
Οι επόμενες φωτογραφίες είναι και οι τελευταίες από τον περίλαμπρο αυτόν Ναό!
Ακριβώς δίπλα στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής υπάρχει η μικρή εκκλησούλα της Παναγίας, στην οποία γινόταν εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης.
Ακριβώς απέναντι είναι ο ενοριακός Ναός της Γεράνειας του Αγίου Νικολάου
Και δίπλα του, το Μουσικό Σχολείο της Σιάτιστας. Από το σχολικό έτος 2006-2007 το Μουσικό Σχολείο Σιάτιστας στεγάζεται σ' ένα καινούργιο, σύγχρονο διδακτήριο, δωρεά των Μεγάλων Ευεργετών του σχολείου, Κωνσταντίνου & Ελένης Παπανικολάου.
Το σπουδαίο είναι ότι αποπερατώθηκε μέσα σε ένα χρόνο!
Ο Κωνσταντίνος Παπανικολάου, γουνέμπορος, νυν συνταξιούχος, ευεργέτησε κατ΄επανάληψιν την πατρίδα του και απέσπασε πλήθος τιμητικών διακρίσεων.
Το πιο σημαντικό βραβείο είναι η απονομή σ΄αυτόν του Οφικίου του Άρχοντος Μαγίστορος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως. (Μαγίστωρ ήταν ο Μουσικοδιδάσκαλος του εκκλησιαστικού χορού στο Βυζάντιο και το ύψιστο εκκλησιαστικό αξίωμα για όσους βοηθούσαν στην ανάπτυξη της εκκλησιαστικής μουσικής και την ίδρυση Μουσικών Σχολείων).
Βρισκόμαστε στην κεντρική πλατεία της Γεράνειας που λέγεται πλατεία 4ης Νοεμβρίου. Πήρε το όνομα της από μία μάχη που έγινε, όταν οι Τούρκοι προσπάθησαν να ανακαταλάβουν την Σιάτιστα, η οποία ελευθερώθηκε μόνη της στις 12 Οκτωβρίου του 1912.
Μπροστά μας ο Ιππικός και Πολιτιστικός Σύλλογος "Άγιος Μόδεστος".
Κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου, οι καβαλάρηδες προσκυνούν την, από το 1603, εικόνα της Παναγίας στο Μοναστήρι του Μικροκάστρου και παρελαύνουν. Αυτό το έθιμο κρατάει από την Τουρκοκρατία, όταν τα παλικάρια μας έδειχναν την λεβεντιά τους και τον πόθο τους για την ελευθερία!
Περπατάμε στα δρομάκια της Γεράνειας, καμαρώνοντας τα σπίτια, τις παλιές πόρτες,τους υψηλούς αυλόγυρους, τα αρχοντικά της!
Το αρχοντικό της Πούλκως (1752) από τα καλύτερα διατηρητέα αρχοντικά. Δυστυχώς ήταν κλειστό, λόγω συντήρησης και ανακαίνισης.
Δίπλα του κι άλλο αρχοντικό που χρήζει ανακαίνισης
Συναντήσαμε έναν ευγενέστατο κύριο που μας έδωσε αρκετές πληροφορίες για τον τόπο του. Είναι πραγματικοί άρχοντες οι Σιατιστινοί!
Ένα "παράθυρο" με θέα στην Γεράνεια
Και τώρα θα επισκεφθούμε την λαογραφική συλλογή που σας υποσχέθηκα. Το σπίτι που την φιλοξενεί, αποτελούσε μέρος του αρχοντικού της Πούλκως. Ήταν ένα παράσπιτο στην γωνία, προφανώς για την στέγαση του προσωπικού.
Την αγόρασαν ο κ.Χρήστος Τσιότσιος και η σύζυγος του κ.Τατιάνα Ντέρου και με απίστευτο μεράκι και αγάπη προς την παράδοση μας, κατάφεραν να δημιουργήσουν αυτό το Μουσείο, που θα σας ενθουσιάσει!
Εδώ αγαπημένοι μου φίλες και φίλοι, τελειώνει το οδοιπορικό μας στον πανέμορφο και αρχοντικό οικισμό της Γεράνειας-Σιάτιστας.
Ευχαριστώ θερμά την κ.Περιστέρα Μάνιου και τον κ.Χρήστο Καρακουλάκη, γιατί χωρίς την παρουσία τους και την εξαιρετική τους ξενάγηση, δεν θα γνωρίζαμε, όσα παραπάνω είδατε.
magdax.blogspot.com